Trombozy: Czym są, jakie są przyczyny i jak im zapobiegać?

Tromboza to stan chorobowy charakteryzujący się powstawaniem skrzeplin, czyli zakrzepów krwi, w naczyniach krwionośnych – zarówno żyłach, jak i tętnicach. Te nieprawidłowe zakrzepy mogą blokować przepływ krwi, prowadząc do poważnych konsekwencji zdrowotnych, a nawet zagrażając życiu. Zrozumienie mechanizmów powstawania trombozy, jej objawów oraz skutecznych metod profilaktyki jest kluczowe dla utrzymania dobrego stanu zdrowia.

Czym jest tromboza i jak powstaje?

Tromboza jest procesem, w którym dochodzi do nadmiernego krzepnięcia krwi wewnątrz naczynia krwionośnego. W prawidłowych warunkach krew krzepnie tylko wtedy, gdy dojdzie do uszkodzenia naczynia, aby zatamować krwawienie. Jednak w przypadku trombozy, ten proces jest zaburzony i może inicjować się bez zewnętrznego urazu. Główną przyczyną jest tzw. triada Virchowa, która obejmuje trzy kluczowe czynniki:

• Uszkodzenie ściany naczynia krwionośnego: Może być spowodowane urazem, stanem zapalnym, chorobami naczyń (np. miażdżycą) lub zabiegami chirurgicznymi.
• Zaburzenia przepływu krwi: Długotrwałe unieruchomienie (np. po operacji, w czasie długiej podróży samolotem), siedzący tryb życia, a także niewydolność żylna mogą prowadzić do zastoju krwi i sprzyjać tworzeniu się zakrzepów.
• Nadkrzepliwość krwi (hiperkoagulacja): Może mieć podłoże genetyczne (np. mutacja czynnika V Leiden) lub być nabyte w wyniku innych chorób, przyjmowania niektórych leków (np. hormonalna terapia zastępcza, antykoncepcja) lub stanów fizjologicznych (np. ciąża).

Kiedy te czynniki współistnieją, dochodzi do aktywacji procesu krzepnięcia, prowadząc do powstania skrzepliny. Skrzeplina może pozostać w miejscu powstania lub oderwać się i przemieścić z prądem krwi, stając się zatorowością.

Rodzaje tromboz i ich konsekwencje

Trombozy możemy podzielić na dwa główne typy, w zależności od rodzaju naczynia, w którym się tworzą:

Tromboza żył

Jest to najczęściej występujący rodzaj trombozy. Najczęściej dotyczy żył głębokich kończyn dolnych (tzw. zakrzepica żył głębokich, ZŻG). Objawy mogą obejmować ból, obrzęk, zaczerwienienie i uczucie gorąca w dotkniętej kończynie. Niezwykle groźnym powikłaniem ZŻG jest zatorowość płucna, która powstaje, gdy oderwana skrzeplina przemieszcza się do naczyń płucnych, blokując przepływ krwi do płuc. Zatorowość płucna może objawiać się dusznościami, bólem w klatce piersiowej, kaszlem, a nawet nagłą utratą przytomności i śmiercią.

Tromboza tętnic

Dotyczy tętnic, które dostarczają krew do narządów. Najczęstszym przykładem jest miażdżyca, która prowadzi do zwężenia tętnic i tworzenia się blaszek miażdżycowych, na których może powstać zakrzep. Zakrzep w tętnicy może prowadzić do zawału serca (jeśli blokuje przepływ krwi do mięśnia sercowego) lub udaru mózgu (jeśli blokuje przepływ krwi do mózgu). Objawy zależą od lokalizacji i wielkości zakrzepu i mogą obejmować ból w klatce piersiowej, niedowład, zaburzenia mowy czy widzenia.

Czynniki ryzyka i grupy szczególnie narażone

Na rozwój trombozy wpływa wiele czynników, zarówno tych, na które mamy wpływ, jak i tych niezależnych od nas. Do najważniejszych czynników ryzyka należą:

• Wiek: Ryzyko trombozy wzrasta wraz z wiekiem, szczególnie po 60. roku życia.
• Choroby przewlekłe: Nowotwory, choroby serca, niewydolność krążenia, choroby zapalne jelit, cukrzyca, otyłość.
• Długotrwałe unieruchomienie: Długie podróże samolotem lub samochodem, unieruchomienie po operacji lub urazie, długotrwałe leżenie w łóżku.
• Chirurgia i urazy: Szczególnie operacje ortopedyczne (np. endoprotezoplastyka stawu biodrowego lub kolanowego) i brzuszne.
• Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) i antykoncepcja hormonalna: Szczególnie u kobiet, które palą papierosy i mają inne czynniki ryzyka.
• Ciąża i okres połogu: Zmiany hormonalne i ucisk powiększonej macicy na żyły miednicy.
• Palenie papierosów: Uszkadza ściany naczyń krwionośnych i zwiększa krzepliwość krwi.
• Otyłość: Zwiększa ciśnienie w żyłach i sprzyja stanom zapalnym.
• Wywiad rodzinny: Występowanie chorób zakrzepowo-zatorowych w rodzinie.
• Niektóre schorzenia hematologiczne: Wrodzone lub nabyte trombofilie (skłonność do zakrzepów).

Objawy trombozy – na co zwracać uwagę?

Świadomość potencjalnych objawów jest kluczowa, aby móc szybko zareagować. Objawy mogą się różnić w zależności od lokalizacji zakrzepu i jego nasilenia.

Objawy zakrzepicy żył głębokich:

• Ból: Najczęściej w łydce, ale może dotyczyć całej kończyny.
• Obrzęk: Zwykle jednostronny, pojawiający się w okolicy kostki lub całej kończyny.
• Zaczerwienienie i uczucie gorąca: Skóra nad zakrzepem może być cieplejsza i zaczerwieniona.
• Uczucie ciężkości lub rozpierania w kończynie.
• Widoczna sieć żylna: Żyły powierzchowne mogą stać się bardziej widoczne.

Objawy zatorowości płucnej:

• Nagła duszność.
• Ból w klatce piersiowej, nasilający się przy głębokim wdechu.
• Przyspieszone tętno.
• Kaszel, czasem z odkrztuszaniem krwi.
• Zawroty głowy, omdlenia.
• Sinica.

Objawy trombozy tętnic:

• Ból w klatce piersiowej (zawał serca).
• Niedowład, drętwienie, zaburzenia czucia (udar mózgu).
• Nagłe zaburzenia widzenia.
• Ból w kończynach podczas wysiłku, który ustępuje w spoczynku (chromanie przestankowe).

Profilaktyka i zapobieganie trombozom

Najlepszym sposobem na uniknięcie poważnych konsekwencji trombozy jest skuteczna profilaktyka. Oto kluczowe zalecenia:

• Aktywność fizyczna: Regularne ćwiczenia, spacery, pływanie pomagają utrzymać prawidłowy przepływ krwi w żyłach. Unikaj długotrwałego siedzenia lub stania w jednej pozycji.
• Unikanie długotrwałego unieruchomienia: Podczas długich podróży rób przerwy na rozprostowanie nóg, wykonuj ćwiczenia w miejscu.
• Prawidłowa masa ciała: Utrzymanie zdrowej wagi zmniejsza obciążenie układu krążenia.
• Zdrowa dieta: Bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty, ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych i soli.
• Nawodnienie: Pij odpowiednią ilość płynów, szczególnie w upalne dni i podczas wysiłku.
• Zaprzestanie palenia papierosów: To jeden z najważniejszych kroków w profilaktyce chorób układu krążenia.
• Stosowanie profilaktyki przeciwzakrzepowej: W przypadku zwiększonego ryzyka (np. po operacjach, podczas ciąży), lekarz może zalecić leki przeciwzakrzepowe (np. heparynę) lub noszenie wyrobów uciskowych (np. pończochy uciskowe).
• Regularne badania kontrolne: Szczególnie jeśli należysz do grupy podwyższonego ryzyka lub masz objawy sugerujące problem z krążeniem.

Pamiętaj, że wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie trombozy są kluczowe dla zapobiegania powikłaniom. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów, niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem.